Podwozie

Wiadomości ogólne - W skład podwozia wchodzą:

układ napędowy,
układ jezdny,
układ kierowniczy,
układ hamulcowy.

Głównym elementem podwozia jest rama, do której montowane są poszczególne elementy. Podwozie stanowi samodzielną całość, zdolną w zasadzie do jazdy, ale pozbawioną nadwozia. Rozmieszczenie poszczególnych elementów podwozia może być bardzo różne i stanowi zasadniczą cechę danej konstrukcji. Na przykład silnik samochodu osobowego może być umieszczony z przodu lub z tyłu, a silnik autobusu z przodu, z tyłu lub pod podłogą. Oto opis poszczególnych elementów podwozia przedstawionych na rysunku:

Zderzak przedni.
Zaczepy.
Resor.
Rama.
Wał korbowy.
Sprzęgło.
Skrzynka biegów.
Hamulec postojowy.
Wał napędowy.
Przekładnia główna.
Most napędowy.
Półoś.
Mechanizm różnicowy.
Zaczep tylny.
Zderzak tylny.
Opona.
Tarcza koła.
Łożyska.
Piasta koła.
Bęben hamulcowy.
Resor.
Drążek poprzeczny.
Oś przednia.
Dolne ramię zwrotnicy.
Zwrotnica.
Górne ramię zwrotnicy i drążek podłużny.
Koło kierownicy.
Przekładnia kierownicy.

Układ napędowy - Zadaniem układu napędowego pojazdu jest przekazywanie napędu z wału korbowego silnika na koła samochodu. W zależności od typu pojazdu, układ napędowy składa się z:

sprzęgła,
skrzynki biegów,
wału napędowego,
mostu napędowego,
skrzynki rozdzielczej.

Sprzęgło - Działanie sprzęgła umożliwia płynne ruszanie pojazdu z miejsca oraz zmianę przekładni w skrzynce biegów. W momencie, gdy zostaną zauważone jakiekolwiek nieprawidłowości w działaniu sprzęgła, należy je usunąć. Czynności kontrolno-obsługowe polegają głównie na regulacji skoku jałowego pedału. Regulacja ta polega na zmianie długości popychacza widełek wyłączających sprzęgło. Aby tego dokonać, należy poluzować przeciwnakrętkę zaciskającą końcówkę popychacza oraz obracając końcówkę popychacza ustawić odpowiednią jego długość. Jeśli chcemy zmniejszyć jałowy skok pedału sprzęgła, należy wydłużyć popychacz odkręcając końcówkę, natomiast w celu zwiększenia skoku jałowego pedału, należy skrócić popychacz, wkręcając końcówkę. Po zakończeniu regulacji, należy zabezpieczyć końcówkę popychacza przez dokręcenie przeciwnakrętki. Ponieważ brak jałowego skoku pedału powoduje poślizgi tarczy sprzęgła, nie należy go całkowicie likwidować.

Skrzynka biegów - Zadaniem skrzynki biegów w samochodzie jest:

umożliwienie jazdy do przodu bądź do tyłu,
zapewnienie pracy silnika podczas postoju przy włączonym sprzęgle,
zmiana wielkości siły na kołach napędowych samochodu.

Najprostsza skrzynka biegów, to czterostopniowa przekładnia z przesuwnymi kołami zębatymi. Różne przełożenia w takiej skrzyni uzyskuje się poprzez zazębienie się ze sobą dwóch kół zębatych o różnej średnicy. Przełożenie takie powoduje zwiększenie lub zmniejszenie przenoszonego momentu obrotowego. Samochody mogą posiadać większą niż cztery liczbę biegów, lecz zasada działania ich skrzynki biegów jest taka sama. Obsługa skrzynki biegów sprowadza się do okresowego sprawdzania poziomu oleju i ewentualnej jego wymiany oraz kontroli szczelności obudowy. Okres, po jakim należy wymieniać olej jest podany w instrukcji. Wyciek oleju ze skrzynki biegów może być spowodowany zużyciem uszczelniaczy łożysk wałków skrzynki. Podczas zaobserwowania jakichkolwiek nieprawidłowości w działaniu skrzynki biegów (np. zgrzytanie, samoczynne wyskakiwanie biegu), należy się udać do stacji obsługi pojazdów w celu zlokalizowania i usunięcia usterki.

Wał napędowy - Służy on do przenoszenia momentu obrotowego pomiędzy skrzynką biegów lub skrzynką rozdzielczą (opisaną dalej) a przekładnią główną mostu napędowego (opisaną dalej). W samochodach ciężarowych o dużym rozstawie osi stosuje się wał napędowy dzielony. Do łączenia takich wałów stosuje się przeguby. Mają one za zadanie przekazywanie ruchu obrotowego pomiędzy dwoma wałami. Obsługa wału napędowego sprowadza się do smarowania łożysk przegubów, sprawdzania mocowań przegubów, połączeń wielowypustowych i ich osłon.

Most napędowy - Zadaniem mostu napędowego jest przenoszenie napędu z wału napędowego na koła napędzające. Głównymi elementami mostu napędowego są: przekładnia główna, mechanizm różnicowy i półosie. Przekładnia główna ma za zadanie zwiększenie siły napędowej i przeniesienie jej z wału napędowego, pod kątem 90 stopni na półosie. Mechanizm różnicowy rozdziela napęd na półosie tak, aby umożliwić obracanie się kół napędowych z różną prędkością. Półosie przenoszą napęd z mechanizmu różnicowego na piasty kół. Obsługa mostu napędowego polega na sprawdzaniu szczelności obudowy, poziomu oleju, okresowej wymianie tego oleju oraz na smarowaniu piast kół.

Skrzynka rozdzielcza - Montowana jest ona w samochodach ciężarowych o dużej ładowności oraz w samochodach przeznaczonych do jazdy w trudnych i ciężkich warunkach terenowych. Zadaniem skrzynki rozdzielczej jest rozdzielanie napędu na przednie i tylne koła oraz odłączanie napędu przedniego. Podczas jazdy po drodze twardej, napęd przedni powinien być odłączony. Czynności kontrolno-obsługowe sprowadzają się do okresowego sprawdzania poziomu oleju i ewentualnej jego wymiany oraz kontroli szczelności obudowy.

Układ jezdny - W skład układu jezdnego wchodzi rama samochodu, zawieszenie kół, koła oraz ich ogumienie. Rama jest to sztywny i odporny na odkształcanie szkielet samochodu. Koła, osie lub mosty napędowe połączone są z ramą za pośrednictwem specjalnych elementów sprężystych, takich jak: resory, amortyzatory, poduszki powietrzne i stabilizatory.

Resory - Mają na celu złagodzenie wstrząsów pojazdu podczas jazdy po wyboistych drogach. Zwiększają one płynność jazdy, powodują również, że samochód lepiej trzyma się drogi.

Amortyzatory - Ponieważ działanie resorów ma skutek uboczny przejawiający się kołysaniem samochodu, stosuje się amortyzatory. Mają one za zadanie likwidowanie, wywołanego przez resory, kołysania pojazdem. Obsługa resorów i amortyzatorów sprowadza się do:

okresowego smarowania tulejek sworzni,
sprawdzania stopnia trwałego odkształcania się piór resorów oraz dokręcania śrub mocujących resory,
sprawdzenia mocowań i stanu amortyzatorów, szczególną uwagę należy zwracać na ewentualne ślady wycieku płynu.

Poduszki powietrzne - Stosowane są one w nowoczesnych autobusach. Ich zadaniem jest zwiększenie płynności jazdy autobusu oraz poprawa komfortu pasażerów.

Stabilizatory - Ich zadaniem jest ograniczenie pochylania nadwozia samochodu, np. podczas pokonywania zakrętów oraz tłumienie kołysania się nadwozia pojazdu na boki.

Koła i ogumienie - Koła przenoszą obciążenia pochodzące z ciężaru samochodu oraz warunków ruchu, na nawierzchnię. Ogumienie kół zapewnia przyczepność kół do nawierzchni oraz spełnia rolę elementu amortyzującego. Ogumienie kół składa się z dętki i opony. W nowoczesnych samochodach stosuje się także opony bezdętkowe. Dętka jest to gumowy zbiornik sprężonego powietrza w kształcie pierścienia. Do napełniania jej powietrzem służy zawór dętki. Zawór ten jest osadzony bezpośrednio w gumie dętki lub (w przypadku opon bezdętkowych) w szczelinie obręczy koła. Ciśnienie powietrza w ogumieniu jest zależne od rodzaju samochodu i jest podane w instrukcji obsługi pojazdu. Opona stanowi zewnętrzną ochronę dętki, a w ogumieniu bezdętkowym spełnia rolę zbiornika powietrza. Ochroną opony jest jej bieżnik. Wymiary opon zależą od producenta pojazdu. Liczby oraz litery podawane w oznakowaniach opon oznaczają rozmiar i rodzaj ogumienia. Opony w pojeździe, umieszczone na jednej osi, powinny być tego samego wymiaru, typu, mieć taką samą rzeźbę bieżnika i w miarę możliwości pochodzić od jednego producenta. Okres, po jakim powinno się wymieniać opony jest jednoznacznie określony przez producenta, lecz należy także brać pod uwagę ich eksploatację (np.: gwałtowne hamowanie lub przyspieszanie). Czynności kontrolno-obsługowe opon polegają na:

okresowym sprawdzaniu ciśnienia powietrza w ogumieniu,
kontroli stopnia zużycia (starcia) bieżników. Nie należy używać opon, których wskaźniki pokazują graniczne zużycie bieżnika, a jeśli opona nie ma takiego wskaźnika, głębokość bieżnika nie powinna być mniejsza niż 1,6 mm. W autobusach, których dopuszczalna prędkość na autostradzie wynosi 100 km/h, głębokość bieżnika nie powinna być mniejsza niż 3 milimetry,
sprawdzeniu, czy na powierzchni bocznej opon nie występują pęknięcia, rozwarstwienia lub wybrzuszenia gumy,
sprawdzenia nagrzania się opon po dłuższej jeździe (może to być spowodowane zbyt niskim ciśnieniem powietrza).

Układ kierowniczy - Służy do zmiany i utrzymania pożądanego kierunku jazdy samochodu. Powinien on samoczynnie utrzymywać kierunek jazdy na wprost oraz powodować powracanie kół do położenia "na wprost" w momencie, gdy kierujący puści koło kierownicy. Podstawowy układ kierowniczy w samochodach składa się z mechanizmu zwrotniczego i mechanizmu kierowniczego.

Mechanizm zwrotniczy - zadaniem tego mechanizmu jest zamiana ruchu obrotowego koła kierownicy na posuwisto-zwrotny ruch drążka podłużnego z takim przełożeniem, aby kierowanie samochodem nie wymagało zbyt dużego wysiłku kierującego.

W samochodach ciężarowych i autobusach masa na kołach kierowanych powoduje duże opory na kole kierownicy, dlatego też w tych samochodach stosuje się urządzenia wspomagające. Mają one za zadanie zniwelowanie oporów występujących na kole kierownicy. Coraz częściej także producenci samochodów osobowych, wyposażają swoje pojazdy w urządzenia wspomagające układ kierowniczy.
Obsługa układu kierowniczego sprowadza się do sprawdzania jego części, ich zamocowania, smarowania i ewentualnej regulacji. Wszystkie elementy układu kierowniczego powinny być całe i nieuszkodzone. W przypadku, gdy luz na kole kierownicy przekracza wartość podaną w instrukcji pojazdu, należy oddać pojazd do stacji obsługi w celu zniwelowania tego luzu.

Układ hamulcowy - Hamulce służą do zmniejszania prędkości pojazdu lub też do całkowitego jej wytracenia. Służą także do unieruchomienia pojazdu podczas postoju. Zgodnie z przepisami każdy samochód musi być wyposażony w dwa niezależne układy hamulcowe. Standardowo w samochodzie są to:

zasadniczy układ hamulcowy (hamulec nożny),
pomocniczy układ hamulcowy (hamulec ręczny).

Zasadniczy układ hamulcowy służy do zmniejszania prędkości pojazdu lub jego całkowitego zatrzymania. Natomiast pomocniczy układ hamulcowy służy do unieruchomienia pojazdu podczas postoju lub do ruszania pojazdem stojącym na wzniesieniu. W samochodach stosuje się trzy rodzaje układów hamowania:

układ mechaniczny,
układ hydrauliczny,
układ pneumatyczny.

Układ mechaniczny - Polega na przenoszeniu ruchu pedału hamulca poprzez linkę lub cięgło do mechanizmu hamulcowego. W obecnie produkowanych samochodach ten rodzaj układu hamulcowego stosowany jest raczej tylko w hamulcach pomocniczych. Obsługa układu mechanicznego sprowadza się do okresowego smarowania i ustawiania długości linek.

Układ hydrauliczny - Jego działanie polega na przenoszeniu siły nacisku pedału, poprzez ciecz zawartą w przewodach hamulcowych, na szczęki mechanizmu hamulcowego. Układ hamulcowy musi być całkowicie szczelny i odpowietrzony. Jest on powszechnie stosowany w samochodach osobowych i ciężarowych .

Czynności kontrolno obsługowe sprowadzają się do:

kontroli poziomu płynu hamulcowego (w razie potrzeby należy dolać ten sam płyn),
sprawdzenia szczelności przewodów układu hamulcowego,
sprawdzenia skoku jałowego pedału hamulca oraz oporu pedału podczas dalszego jego naciskania.

W przypadku, gdy pedał podczas naciskania nie stawia oporu, a poprzednie czynności kontrolne nie ujawniły żadnych nieprawidłowości, należy odpowietrzyć układ. W tym celu należy:

uzupełnić płyn hamulcowy w pompie hamulcowej,
zdjąć z odpowietrznika kapturek gumowy,
założyć jeden koniec przewodu gumowego na końcówkę odpowietrznika, a drugi zanurzyć w szklanym naczyniu z płynem hamulcowym,
jedna osoba przyciska pedał hamulca, druga zaś na sygnał pierwszej osoby otwiera lub zamyka odpowietrznik za pomocą klucza. Czynności te należy tak zsynchronizować, aby zawór odpowietrznika był otwarty w momencie przyciskania pedału. Następnie trzeba przytrzymać pedał tak długo, aby druga osoba zdążyła zamknąć zawór odpowietrznika. Czynność tą należy powtarzać tak długo, aż w czasie pompowania przestaną pokazywać się w naczyniu pęcherzyki powietrza. Podczas tych czynności należy pamiętać o dolewaniu płynu hamulcowego do zbiornika.

Czynności te należy powtarzać dla każdego koła pojazdu.

Układ pneumatyczny - Naciśnięcie pedału hamulca przez kierowcę uchyla zawór sterujący, regulujący dopływ powietrza do cylindrów hamulcowych. Układ ten jest powszechnie stosowany w autobusach i ciężkich samochodach ciężarowych. Czynności kontrolno-obsługowe układu pneumatycznego sprowadzają się do:

sprawdzenia szczelności przewodów,
sprawdzania gwałtowności hamowania poszczególnych kół,
kontroli wskazań wskaźnika ciśnienia powietrza w zbiorniku,
kontroli naciągu paska klinowego napędu sprężarki powietrza.