Technika kierowania pojazdem - samochód osobowy, ciężarowy, autobus

Wiadomości podstawowe - Do kierowania pojazdem służą odpowiednie urządzenia. Możemy je podzielić na:

ręczne - kierownica, skrzynia biegów, hamulec ręczny,
nożne - pedały: sprzęgła, hamulca i przyspieszenia.

Kierownica - urządzenie to służy do sterowania położeniem pojazdu. Prawidłowe, zapewniające wygodne i sprawne kierowanie pojazdem, jest ułożenie rąk na kole kierowniczym w pozycji od "za piętnaście trzecia" do "za dziesięć druga" (rysunek przedstawia położenie "za dziesięć druga"). Nie wolno krzyżować rąk na kierownicy. Ruchy wykonywane kierownicą powinny być swobodne i płynne. Gwałtowne ruchy kierownicą mogą spowodować np. poślizg pojazdu.

Dźwignia skrzyni biegów - urządzenie to służy do zmiany biegu, na którym porusza się pojazd. Im większy jest numer aktualnie ustawionego biegu, tym większą prędkość może rozwinąć pojazd.

Dźwignia hamulca ręcznego - dźwignia ta służy uruchamianiu hamulca pomocniczego (awaryjnego). Hamulec ten służy do unieruchomienia pojazdu podczas postoju, a w razie awarii hamulca zasadniczego - do zatrzymania jadącego pojazdu. Dźwignię należy mocno zaciągnąć, aż do wyczuwalnego oporu. Zapewni to należyte unieruchomienie pojazdu, a jednocześnie uniemożliwi niezamierzone ruszenie pojazdu.

Pedał sprzęgła - pedał ten służy do łączenia i odłączania od silnika pozostałych elementów układu napędowego. Wyłączenie sprzęgła następuje poprzez jego wciśnięcie - można to wykonać jednym płynnym, szybkim ruchem. Włączenie sprzęgła powinno następować stopniowo, poprzez powolne zwalnianie pedału z jednoczesnym wyczuwaniem pracy silnika i zachowania się pojazdu (np. na śliskiej nawierzchni). Pedał sprzęgła obsługiwany jest lewą nogą, która powinna się oprzeć na nim śródstopiem.

Pedał hamulca - pedał ten służy do zmniejszania prędkości pojazdu, aż do jego zatrzymania. Nacisk na pedał hamulca wymaga starannego dozowania siły, zwłaszcza na śliskiej nawierzchni. Od intensywności i siły tego nacisku zależy intensywność hamowania. Nawet w razie konieczności gwałtownego hamowania nie należy doprowadzać do zablokowania kół pojazdu. Pedał hamulca obsługuje się prawą nogą, opierając ją na pedale - podobnie jak na pedale sprzęgła - śródstopiem.

Pedał przyspieszenia - pedał ten służy do dozowania mieszanki paliwowo-powietrznej, a tym samym do zmiany prędkości obrotowej i mocy silnika. Przyciskanie pedału powoduje wzrost obrotów i mocy, zwolnienie nacisku - zmniejszenie. Pedał przyspieszenia powinien być naciskany spokojnie i płynnie, z dużym wyczuciem, zwłaszcza na śliskich nawierzchniach. Pedał ten obsługiwany jest również prawą nogą, a stopa powinna w miarę dokładnie przylegać do płaszczyzny pedału, co zapewni bardziej precyzyjne regulowanie prędkości.

W pojazdach stosowane są wskaźniki pokazujące stan pracy niektórych urządzeń i układów oraz przełączniki (dźwignie, klawisze, przyciski) uruchamiające różne urządzenia i układy pojazdu. Ich położenie jest charakterystyczne dla danego typu pojazdu, dlatego też należy zapoznać się z instrukcją obsługi albo wysłuchać instruktażu poprzedniego użytkownika pojazdu. Uczenie się funkcjonowania przełączników w czasie jazdy rozprasza uwagę kierującego i może stać się przyczyną wypadku.

Uruchamianie i ruszanie - Przed rozpoczęciem jazdy kierowca powinien upewnić się, że jego pojazd jest całkowicie sprawny. Należy sprawdzić:

stan ogumienia,
sprawność świateł,
czystość kloszy świateł pojazdu, szyb, lusterek zewnętrznych,
czystość i czytelność tablic rejestracyjnych pojazdu,
stan paliwa, płynu hamulcowego i oleju.

W przypadku, gdy pojazd ciągnie przyczepę, należy także sprawdzić jej stan. Po wejściu do pojazdu należy sprawdzić czy lusterka są odpowiednio ustawione, wszystkie drzwi w pojeździe są zamknięte, pasażerowie są odpowiednio rozmieszczeni w pojeździe i mają zapięte pasy (w przypadku, gdy pojazd jest w nie wyposażony). Następnie należy upewnić się, że dźwignia skrzyni biegów znajduje się w położeniu bieg jałowy - luz (na rysunku przedstawiono przykładowe schematy położenia dźwigni skrzyni biegów dla poszczególnych biegów) i uruchomić silnik za pomocą stacyjki. Jeżeli temperatura otoczenia jest niska, a silnik nie jest rozgrzany, należy włączyć urządzenie rozruchowe. Aby uruchomić silnik należy przekręcić kluczyk w stacyjce w prawo do oporu i trzymać w tym położeniu. Jeżeli przez około 5-10 sekund silnik się nie uruchomi, to należy przekręcić kluczyk do pierwotnego położenia i spróbować ponownie po około 15-20 sekundach. W pojazdach wyposażonych w pneumatyczny układ hamulcowy przed rozpoczęciem jazdy należy upewnić się, że ciśnienie w układzie osiągnęło odpowiednią wielkość. Po uruchomieniu pojazdu należy wcisnąć lewą nogą pedał sprzęgła, włączyć bieg pierwszy i wciskać, powoli i równomiernie, prawą nogą pedał przyspieszenia. Jednocześnie należy lewą nogą powoli puszczać pedał sprzęgła. Ruszając pojazdem stojącym na wzniesieniu, należy dodatkowo użyć hamulca ręcznego. Przed ruszaniem należy najpierw zaciągnąć dźwignię hamulca ręcznego. Następnie w momencie zwalniania pedału sprzęgła i wciskania pedału przyspieszenia należy powoli popuszczać dźwignię hamulca ręcznego, aż do jego całkowitego wyłączenia. Podczas ruszania pojazdem (szczególnie obciążonym) należy pamiętać, że na pojazd działają różne siły i należy brać je pod uwagę.

Zatrzymanie i postój pojazdu - Zatrzymując pojazd należy tego dokonać w miejscu, w którym nie jest to zabronione przez przepisy ruchu drogowego. W przypadku zatrzymania pojazdu na jezdni, należy go ustawić jak najbliżej prawej krawędzi jezdni.

Podczas zatrzymania autobusu na przystanku wyposażonym w zatoczkę, kierujący powinien ustawić pojazd jak najbliżej jej prawej krawędzi. Kierujący autobusami są zobowiązani do zatrzymywania się na każdym przystanku autobusowym, który znajduje się w ich rozkładzie jazdy. Podczas opadów deszczu lub odwilży należy uważać, aby nie ochlapać błotem pasażerów oczekujących na przystanku.

Przed opuszczeniem pojazdu, kierowca jest zobowiązany do jego unieruchomienia. Należy wyłączyć silnik, zaciągnąć dźwignię hamulca ręcznego, włączyć bieg pierwszy bądź bieg wsteczny i zamknąć drzwi pojazdu (w przypadku autobusu należy zamknąć drzwi prowadzące do kabiny kierowcy). Przed wysiadaniem z kabiny i otwarciem drzwi należy upewnić się za pomocą lusterka wstecznego, czy nie nadjeżdża inny pojazd, któremu otwarcie drzwi przeszkodziłoby w kontynuowaniu jazdy. Podczas postoju na wzniesieniu lub spadku (szczególnie obciążonym pojazdem) należy podjąć dodatkowe kroki zapobiegawcze w celu unieruchomienia pojazdu. Można tego dokonać poprzez podłożenie klocków bądź kamieni pod koła pojazdu (patrz ilustracja) od strony spadku. Innym rozwiązaniem jest odpowiednie skręcenie kół, tak aby oparły się one o krawężnik (zakładając, że pojazd jest zaparkowany przy prawej krawędzi jezdni: stojąc na wzniesieniu należy skręcić koła maksymalnie w lewo, stojąc na spadku drogi należy skręcić koła maksymalnie w prawo).

Po zatrzymaniu pojazdu w dozwolonym miejscu kierowca, przed oddaleniem się, powinien odpowiednio go zabezpieczyć. Rozumie się przez to zaciągnięcie dźwigni hamulca ręcznego, wyłączenie silnika i zamknięcie drzwi oraz okien.

Zmiana kierunku jazdy - Podczas tego manewru, kołem kierownicy należy obracać stopniowo i płynnie. Podczas pokonywania łagodnych zakrętów nie powinno się odrywać rąk od kierownicy. Po wykonaniu takiego skrętu, ręce powinny powrócić wraz z kierownicą do położenia pierwotnego. W przypadku ostrych zakrętów, należy przekładać dłonie na zmianę, tak aby nie krzyżować rąk na kierownicy. Podczas pokonywania zakrętów na pojazd działa siła odśrodkowa. Dlatego też przed zakrętem (szczególnie ostrym), należy zmniejszyć prędkość pojazdu do takiej, która pozwoli na jego bezpieczne pokonanie. Zakręty najlepiej jest pokonywać w trzech etapach:

Etap 1 - przed dojechaniem do zakrętu należy zmniejszyć prędkość pojazdu.
Etap 2 - podczas pokonywania zakrętu należy jechać ze stałą prędkością. Nie powinno się w tym momencie zmieniać biegu.
Etap 3 - wyjeżdżając z zakrętu na drogę prostą należy zacząć stopniowo zwiększać prędkość.

Podczas pokonywania zakrętów nie powinno się używać pedału hamulca. W przypadku, gdy jest to koniecznością, pedał należy wciskać powoli, tak aby nie utracić panowania nad pojazdem, co może się zdarzyć przy dużej prędkości lub w złych warunkach atmosferycznych na drodze.

Aby złagodzić łuk na ostrych zakrętach, manewr ten powinno się zaczynać od prawej krawędzi jezdni (w przypadku skręcania w lewo) lub od osi jezdni (w przypadku skręcania w prawo).

Hamowanie - W celu zahamowania pojazdem należy użyć pedału hamulca. Prawidłowa technika jazdy polega na takim gospodarowaniu prędkością pojazdu, aby nie używać zbytecznie pedału hamulca. Podczas hamowania pedał ten należy wciskać z wyczuciem, tak aby koła pojazdu nie zostały zablokowane. Jeżeli kierujący naciśnie zbyt mocno pedał hamulca, to koła pojazdu zostaną zablokowane, a pojazd zacznie sunąć przed siebie. Sytuacja taka jest niebezpieczna, ponieważ kierujący traci panowanie nad pojazdem, gdyż skręcanie kierownicą nic nie daje. Powyższa sytuacja zagraża również bezpieczeństwu pasażerów pojazdu. Szczególnie niebezpieczne jest hamowanie na śliskiej nawierzchni. W nowych modelach samochodów producenci stosują system ABS. System ten zapobiega blokowaniu się kół, co przeciwdziała poślizgowi pojazdu. Najekonomiczniejszym sposobem hamowania jest tak zwane hamowanie silnikiem. W tym celu należy stopniowo puścić pedał gazu, a następnie delikatnie z wyczuciem wciskać pedał hamulca. W końcowej fazie hamowania należy wcisnąć także pedał sprzęgła.

Niektóre pojazdy są wyposażone w "hamulec górski". Przesunięcie dźwigni tego hamulca w odpowiednie położenie powoduje wzrost oporu wylotu spalin z silnika, czego konsekwencją jest zwiększenie oporów w układzie napędowym silnika.

Cofanie - Przed rozpoczęciem tego manewru należy upewnić się, czy nie zakłóci on ruchu drogowego, ani nie zagrozi jego bezpieczeństwu. Po włączeniu biegu wstecznego należy obrócić się przez prawe ramię, lewą rękę położyć na kierownicy, prawą rękę położyć wzdłuż oparcia fotela pasażera i patrzeć w tył przez tylną szybę. Jeśli natomiast pojazd ma zabudowaną tylną część, przez co kierujący nie może obserwować otoczenia za pojazdem - należy korzystać z lusterek bocznych lub zapewnić sobie pomoc innej osoby. Cofanie powinno odbywać się z prędkością nie przekraczającą 5-6 km/h. Podczas połączenia manewru cofania z manewrem skręcania należy uważać, aby przodem samochodu nie zawadzić o przedmioty znajdujące się obok pojazdu, ponieważ oś przednia pojazdu podczas cofania i skręcania zatacza zawsze większy łuk niż oś tylna (patrz rysunek).

Przed rozpoczęciem cofania pojazdem z przyczepą, kierujący powinien ustawić pojazd w jednej linii z przyczepą. Jeżeli podczas cofania przyczepa zacznie się przestawiać w bok, to należy podjechać trochę do przodu lub skorygować jej położenie przez lekki skręt kół pojazdu. Należy pamiętać, że zmiana kierunku jazdy przyczepy w lewo następuje przez obracanie kierownicą w prawo i odwrotnie. Każdy samochód z przyczepą ma ściśle określony krytyczny kąt pomiędzy osią przyczepy i samochodu. Przy nieumiejętnym cofaniu może nastąpić tak zwane "złożenie przyczepy", co może być przyczyną jej uszkodzenia.